در این مطلب نحوه نگارش مقاله پژوهشی را بررسی خواهیم کرد. تحقيقــي كــه يــك محقــق انجــام مــيدهــد از اهميــت زيــادي برخــوردار اســت و ممكــن اســت تعــداد زيــادي از افــراد آن را مطالعــه كننــد روي ايــن اصــل مقالــهاي كــه از كــار محقــق منتــشر
مــيشــود بايــد بــه شــكل قابــل قبــول و منطقــي تنظــيم و همــه اســتانداردهاي لازم در آن رعايــت شــود. بــه عبــارت ديگــر يــك مقالــه علمــي رهآورد تجربــه و تمــرين در ســازماندهي فكــري اســت . بــهايــن معنــي كــه نويــسنده مقالــه مــيآمــوزد تــا نتــايج پژوهــشهاي خــود را بــه شــكل مــنظم(سيستماتيك) طبقه بندي كند و به ساده ترين روش بيان كند .

اكثر مقالات پژوهش از الگوي زير پيروي ميكنند .
عنــوان ، چكيــده يــا خلاصــه تحقيــق ، مقدمــه ، مــواد و روشــها ، نتــايج ، بحــث و نتيجــه گيــري ،
سپاس ، و منابع .

عنوان :
موضوع چيست ؟

پاسخگويي به سؤالات :
«چرا كاري را به انجام رساندم ، چه اهدافي داشتم ، در جستجوي چه چيـزي بودم ؟»

مواد :
«از چه چيزهايي استفاده كردم و شما چگونه از آنها استفاده كنيد ؟»

روشها :
«چه كاري را و چگونه به انجام رساندم ؟»

نتايج :
«چه اتفاقي افتاد ، چه به دست آوردم ؟»

بحث و نتيجه گيري :
«واقعهاي كه رخ داد چه معنايي داشت ؟» و «اين طرح چه كاربردهايي دارد ؟»

سپاس :
«چه كساني به من ياري رساندند ؟»

منابع :
«در نگارش متن به گفته چه كساني استناد كرده ام ؟»

عنوان:

عنــوان مناســب ، بايــد اطلاعــاتي در مــورد محتــواي مقالــه در دســترس خواننــدگان قــرار دهــد بــهعبــارتي بايــد مفهــوم اصــلي پــژوهش را نــشان دهــد و بــه طــور خلاصــه مــضمون اصــلي پــژوهش و متغيرهاي اصلي و رابطه آنها را با هم مشخص كند .
عنــوان مقالــه بايــد كوتــاه ، دقيــق ، رســا و جــذاب باشــد . عنــوان بايــد بــه گونــهاي انتخــاب شــود كــهنظــر خواننــدگاني را كــه ابتــدا فهرســت مطالــب را مــرور مــيكننــد جــذب و جلــب نمايــد . از عبــاراتيچــون «بررســيهــاي انجــام شــده بــر …» يــا «مطالعــه …» و غيــره اســتفاده نگــردد . بعــضي مجــلاتيــا ويراســتاران تعــداد كلمــات يــا حــروف مــورد اســتفاده در عنــوان مقالــه را بــسيار محــدود ســاخته انــد (براي مثال 10 كلمه يا كمتر) .
در صــفحه عنــوان مقالــه بــه دنبــال عنــوان پــژوهش نــام مؤلــف يــا مؤلفــان ذكــر مــيشــود و در ســطر زيــر آن نــام مؤســسه ، بخــش ، دانــشكده يــا دانــشگاهي كــه هــر يــك از مؤلفــان يــا پژوهــشگران در آن مشغول به كار هستند، درج ميشود.
ترتيــب قــرار گــرفتن نــام مؤلفــان بــه دنبــال يكــديگر بايــد متناســب بــا ميــزان همكــاري آنــان در انجــام پــژوهش باشــد . يعنــي ابتــدا نــام كــسي كــه بيــشتر از همــه در اجــراي پــژوهش نقــش داشــته ذكــر مــيشــود ، بعــد نــام كــسي كــه از ايــن لحــاظ بعــد از نفــر اول قــرار دارد … امــا اگــر ميــزان مــشاركت همــه افــراد در اجــراي پــژوهش يكــسان اســت اســامي آنــان بــه ترتيــب حــروف الفبــا بــه دنبــال هــم قرار ميگيرند .
در صــفحه عنــوان مقالــه ، بايــد عنــوان مكــرر كــه خلاصــه شــدهاي از عنــوان اصــلي اســت ، ذكــر شــود.
اين عنوان در سرصفحات مقاله درج خواهد شد .

چكيده:

در مجــلات علمــي چكيــده و خلاصــه مــشابه يكديگرنــد ، هــر چنــد معنــاي آنهــا در فرهنــگ لغــات بــايكديگر متفاوت است . مجلات يكي از دو نام را بر ميگزينند .
در آغــاز مقالــه پژوهــشي خلاصــهاي بــسيار فــشرده از مراحــل و نتــايج پــژوهش آورده مــيشــود. چكيــده بــه خواننــده كمــك مــيكنــد تــا بــه ســرعت از محتــواي مقالــه آگــاه شــود . اغلــب خواننــدگان ابتــدا چكيــده يــك مقالــه را مطالعــه مــيكننــد و بــر اســاس برداشــتهاي خــود تــصميم بــه مطالعــه مقالــهمــيگيرنــد. بــه عبــارت ديگــر ، خلاصــه بــه ماننــد ويتــرين هــر مقالــه عمــل مــيكنــد. بنــابرايــن ســعي كنيد چكيده را گيرا بنويسيد و نكات اصلي پژوهش را در آن منظور كنيد.

چكيـده بايـد يافتـه هـاي مهـم پـژوهش را بـه طـور خلاصـه ارائـه دهـد و هـر چنـد كوتـاه اسـت امـا بايـد متــضمن نكــات اصــلي باشــد . معمــولاً چكيــده مقــالات از 150 تــا 250 واژه تــشكيل شــده اســت. امــا بــراي تهيــه آن بايــد ضــوابط هــر مجلــه را رعايــت كنيــد (ايــن ضــوابط در قــسمت دســتورالعمل تهيه مقاله قيد ميشود) .

چهار بخش عمدة هر چكيده عبارتست از :

1-هـــدف (introduction, objective) :

در ايـــن قـــسمت موضـــوع پـــژوهش و هـــدف تحقيـــق در صورت امكان در يك يا دو جمله بيان ميگردد .

2 -روش بررســي (methods):

در ايــن قــسمت آزمــودنيهــا بــا ذكــر ويژگيهــاي ضــروري ماننــد روش نمونــــه گيــــري ، تعــــداد ، نــــوع ، جــــنس و ماننــــد آنهــــا مــــشخص مــــيشــــوند .
همچنـــين روش آزمـــايش ، شـــامل ابزارهـــا و دســـتگاهها ، شـــيوة جمـــعآوري دادههـــا ، نـــام آزمونهاي آماري و ساير موارد ضروري بيان ميگردد .

3 -نتــايج (results) :

در ايــن قــسمت يافتــههــا كــه شــامل ســطح معنــيدار آمــاري اســت و نتــايج اصــلي بــه دســت آمــده در حــد امكــان در يــك يــا دو جملــه بيــان مــيگــردد . از صــفات مــبهم استفاده نكنيد .

4 -بحــث (conclusion) :

تفــسير نتــايج از نظــر اهميــت و كاربردهــاي احتمــالي در ايــن قــسمت و تا حد امكان در يك يا دو جمله بيان ميگردد.

بــه طــور معمــول روش بررســي و نتــايج بــيش از ســه چهــارم خلاصــه مقالــه را بــه خــود اختــصاص مــيدهنــد و ســهم نتــايج معمــولاً كمــي بيــشتر از روش بررســي اســت.

در چكيــده بايــد ايــن نكــات لحاظ شود :
– از علائــم اختــصاري كــه فقــط در مــتن مقالــه بــه آنهــا اشــاره شــده و از ارجــاع خواننــدگان بــه جداول يا تصاوير خودداري كنيد .
– از جمــلات ســاده ، حقيقــي و ارزشــمند اســتفاده كنيــد مــثلاً «86 %بيمــاران پــس از درمــان بهبــود P < 0/0001 «. يافتند
– از ذكر منابع در چكيده خودداري كنيد .
– اصطلاحات مهم و كليدي را در چكيده بياوريد .
– براي شمارهها از ارقام استفاده كنيد . مثلاً به جاي پانزده بنويسيد 15 .
– در اين قسمت فقط گزارش كنيد و از نقد ، ارزيابي خودداري كنيد .
– براي نوشتن مطالب ، زمان گذشته (ماضي) را انتخاب كنيد .

كليدي كلمات (Key words):

بــسياري از مجــلات از نويــسنده مــيخواهنــد تــا كليــد واژههــايي را بــراي مقالــه خــود ارائــه دهنــد ، ايــن كليــد واژههــا در نمايــة مجلــه ذكــر مــيشــوند و خواننــدگان را بــه مقــالات مــورد نظرشــان
هــدايت مــيكننــد . بايــد اطمينــان حاصــل كنيــد كــه ايــن واژههــا تــا حــد امكــان اختــصاصي باشــند تــا خوانندگان مقاله به خوبي بتوانند بر آن تمركز يابند . از ارائه عناوين كلي خودداري كنيد .

مقدمه (Introduction) :

مقدمــه بايــد پاســخگوي ايــن ســؤالات باشــد : هــدف شــما از پــژوهش چــه بــوده و درصــدد دســتيابي به چه نتايجي بوديد ؟ بدين منظور در مقدمه بايد موارد زير گنجانده شود .

زمينه پژوهش :

شــامل تعريــف مــشكل يــا مــسئله كــه تقريبــاً خلاصــهاي از بيــان مــسئله در طــرحهــاي تحقيقــاتي است . اهميت مشكل و راههاي مقابله با آن و عوارضي كه تداوم آن ايجاد ميكند.
– مــروري خلاصــه بــر متــون مــرتبط و نتــايج منطقــي آنهــا كــه محقــق را بــه انجــام پــژوهش فعلــي تشويق كرده است ، بايستي در مقدمه گنجانده شود .
– در ايــن قــسمت بيــان واضــح هــدف از انجــام پــژوهش و روش انتخــاب شــده بــراي حــل مــشكل نيز بيان ميگردد .
– مقدمه بايد كوتاه باشد و موضوع مورد سؤال را به روشني پاسخ دهد .

در ايــن قــسمت تكامــل منطقــي نظريــه يــا هــدف خــود را نــشان مــيدهيــد . بــه خواننــدگان مــيگوييــد كــه چــرا مقالــه را مطالعــه مــيكننــد . آزمــايشهــا را در مــتن علمــي ارائــه كنيــد چگــونگي تهيــه فرضــيه را توضــيح دهيــد ، پــژوهشهــاي انجــام و منتــشر شــده قبلــي بــر موضــوع پــژوهش را بــه طــور خلاصــه مــرور كنيــد . بايــد بــه طــور مختــصر در مقدمــه بــه ايــن مــرور اشــاره كنيــد فقــط در حــدي كــه ضــرورت مطالعــه را بيــان نمايــد . در ايــن صــورت خواننــدگان كــاملاً متوجــه مــيشــوند كــه چگونــه مطالعــه شــما با كارهاي قبلي هماهنگ است و دليل اهميت آن چيست .
مــرور كامــل نــشريات نبايــد در مقدمــه آورده شــوند . فقــط بــه منــابعي اشــاره كنيــد كــه بــراي مقبوليــت مطالعــه شــما اساســي هــستند . ايــن منــابع بايــد در ســطح عــالي و از بــين ســياهه منــابع و مقــالات مطالعــه شــده انتخــاب شــوند . معمــولاً ســه شــاهد از گروههــاي مختلــف كــافي اســت ، بــه خــصوص اگـــر ايـــن مطالعـــه از كـــشورهاي مختلـــف باشـــد . در مقدمـــه نبايـــد اطلاعـــات گـــسترده و غيـــر اختصاصي ، مطالب كتابهاي درسي، جداول يا تصاوير آورده شود .

روش بررسي:

بخــش روش ، قلــب پژوهــشنامه و مقالــه اســت . در اينجــا بــا ايــن ســؤالات روبــرو مــيشــويد : از چــه مــسائلي اســتفاده كرديــد و چــه كرديــد ؟ بخــش روشــها بايــد بــا يــك تــوالي منطقــي شــرح دهــد كــه يــك مطالعــه چگونــه طــرحريــزي و اجــرا شــده اســت و دادههــا چگونــه تحليــل گرديــدهانــد. تمــامي مــوارد ذكــر شــده در ايــن بخــش را بــه تفــصيل توضــيح دهيــد . ايــن بخــش بايــد بــه گونــهاي نوشــته شــود كــه اگــر محقــق ديگــري تــصميم بــه تكــرار كــار شــما گرفــت براحتــي بتوانــد مطالعــه را عينــاً و يــا به شكل ديگري انجام دهد.

اين بخش از چند بخش فرعي تشكيل ميشود كه عبارتند از :

الف- نوع مطالعه :

نوع مطالعهاي كه در اين پژوهش استفاده شده بيان ميكنند .

ب- شركت كننده ها (Subjects) :

در ايــن قــسمت تعــداد نمونــههــاي شــركت كننــده در پــژوهش (انــسان ، حيــوان و …) جــنس ، ســن و ساير اطلاعات لازم در باره آنها و نيز نحوه شركت دادن آنان بر پژوهش نوشته ميشوند .
روش نمونــهگيــري يــا علــت حــذف برخــي نمونــههــا نيــز بايــستي بيــان شــود . معيارهــاي پــذيرش و عدم پذيرش نمونهها (criteria exculding, including (بايد آورده شود .

ج- مواد :

در صــورتي كــه از مــواد يــا وســايل خاصــي اســتفاده مــيشــود ، از قبيــل مــواد شــيميايي و داروهــا را بــه گونــهاي كــه ســاير پژوهــشگران بتواننــد شــرايطي دقيقــاً مــشابه بــه شــرايط شــما پديــد آورنــد را ذكــر كنيد . در صــورتي كــه از نــام تجــارتي اســتفاده مــيكنيــد بايــد نــام شــيميايي يــا مــاده فعــال آن را در اولــين قــسمتي كــه نــامي از آن بــه ميــان آمــده بــه طــور كامــل ذكــر كنيــد . بعــضي مجــلات از شــما مــيخواهنــد كــه نــام و نــشاني تهيــه كننــده يــا ســازنده مــواد را در مقالــه بيــان كنيــد . همــواره مقــدار دقيــق دوز داروها را بگوئيد ، همچنين ذكر كنيد كه محلولها را با چه غلظتي و چگونه تهيه كردهايد .

د- روش جمع آوري داده‌ها :

در ايـــن جـــا ابزارهـــاي پـــژوهش بيـــان مـــيشـــود . منظـــور دســـتگاهها ، ابـــزارآلات ، آزمونهـــا، پرســشنامــه و نظــاير آن مــيباشــند . اگــر اســباب و تكنيــكهــا شــناخته شــده هــستند يــا در متــون
اســتاندارد وجــود دارنــد نيــازي بــه اطلاعــات بيــشتر نيــست ولــي بــراي لــوازمي كــه كمتــر شــناخته شدهاند ، بايد اسم ، نوع و نام توليد كننده ذكر شود .
در بـــاره آزمونهـــا و پرســـشنامه بـــه ويـــژه در بـــاره روايـــي (validity) و پايـــايي (reliability) آنهـــا توضــيحات لازم بايــد داده شــود . در معرفــي پرســشهــا و آزمونهــا ، ذكــر تعــدادي ســؤال يــا مــاده
نمونــه در مــتن مقالــه (در بخــش روشــها) ضــروري اســت . در صــورت لــزوم نمونــه كامــل پرســشنامه يا آزمونها را در بخش پيوست بياوريد .

هـ- شيوه اجرا (Procedure) :

در ايــن بخــش تمــام مراحــل اجــرا پــژوهش بــه طــور خلاصــه وصــف مــيشــود . بــه طــور مــشخص در ايــن قــسمت نحــوه انتخــاب گروههــاي تجربــي و مــشاهده دســتورالعملهايي كــه بــه آزمودنيهــا داده شــده ، طريقــه اعمــال متغيــر مــستقل بــر متغيــر وابــسته ، طــرح پــژوهش ، تعــاريف متغيرهــا و ايــن كــه بــراي شــركت كننــدگان در آزمــايش يــا آزمــودنيهــا دقيقــاً چــه اتفاقــاتي رخ داده اســت ، توضــيح داده مــيشــود . در مــورد روشــهاي شــيميايي يــا آزمايــشگاهي عــلاوه بــر ذكــر خــصوصيات مــواد و كيــتهــاي بــه كــار رفتــه ، حــساسيت (Sensivity) ، اختــصاصي بــودن (Specificity) و تغييــرات در اندازهگيري يك نمونه بايد ذكر شود .

و- رعايت اخلاق تحقيق :

رضــايتهاي كــسب شــده و بخــصوص بــازنگري طــرح تحقيــق و تــصويب آن توســط كميتــه اخــلاق در پژوهش بايد ذكر شود .

ز- روشهاي تحليل آماري :

ايــن روشــها بايــد ذكــر شــود و آوردن نــام نــرمافــزار مــورد اســتفاده لازم نيــست . اكثــر آزمونهــا شــناخته شــده هــستند و نيــازي نيــست كــه آنهــا را توضــيح دهيــد در صــورتي كــه روشــي شــناخته شده نيست بايد منبع استخراج آن را ارائه كنيد .

 نتايج (Results):

ايــن بخــش ، بخــش ســاده و توصــيفي مقالــه اســت كــه بــه بيــان نتــايج حاصــل از آزمايــشها مــيپــردازد .

بخــش نتــايج يــك مقالــه داراي دو جنبــه كليــدي اســت : 1.توصــيف كلــي يافتــه‌هــايمهم مطالعه 2.بيان واضح و دقيق اطلاعات به دست آمده .
هــدف نگــارش نتــايج ، پاســخگويي بــه ســؤالات تحقيــق اســت ولــي شــرح يافتــه‌هــايي را نيــز شــامل مــيشــود كــه در فرضــيات وجــود نداشــته و محقــق ضــمن اجــراي پــژوهش بــه آنهــا دســت يافتــه اســت. لازم نيــست تمــام اطلاعــات بــه دســت آمــده ارائــه شــوند ، ايــن بخــش بايــد فقــط حــاوي اطلاعــات مــرتبط بــا عنــوان باشــد . در ضــمن گــزارش نتــايج آزمونهــاي آمــاري ، ذكــر ايــن نكتــه مهــم كه چه فرضيه‌هايي تأييد شده و كدام يك تأييد نشده است نيز ضرورت دارد .

همچنــين در بــاره هــر يــك از آزمونهــاي آمــاري بــه كــار رفتــه بايــد اطلاعــات لازم داده شــود از جملــهمقــدار آزمــون ، درجــه آزادي ، ســطح احتمــال ، ارزش آمــاري و جهــت اثــر ؛ لكــن ذكــر فرمولهــاي محاسباتي يا دادههاي خام ضرورتي ندارد .
بــه جــاي ارائــه تعــداد زيــادي رقــم ، ميــانگين آنهــا را ذكــر كنيــد ســپس مــيتوانيــد واريــانس اطلاعــات اصلي به دست آمده را با ارائه انحراف معيار هر يك از ارقام مشخص كنيد .
در نگـــارش نتـــايج بايـــد از جمـــلات طـــولاني و تكـــراري خـــودداري كـــرد . بخـــش نتـــايج شـــامل مجموعهاي از متن ، جداول ، تصاوير ، نمودارها ، شجره‌نامه و … ميباشد .

متــون جــداول و زيــر نــويس نمودارهــا بايــد خودكفــا باشــد و بــراي شــرح آنهــا خواننــده گمــراه نــشود كــه بــه مــتن مراجعــه كنــد . از جملاتــي چــون «نتــايج حاصــل از آزمــايش A در جــدول 1 ارائــه شــده» خــودداري كنيــد در عــوض چنــين بنويــسيد «روش درمــاني مــورد اســتفاده در آزمــايش A ، نتيجــه5 %بيشتر از گروه كنترل به بار آورده است (جدول 1) . «بخــش نتــايج را بــه ترتيــب فهرســت فرضــيههــا تنظــيم كنيــد . ســعي كنيــد نتــايج واضــح باشــد و تكــرار غيرضــروري اطلاعــات مــتن ، تــصاوير و جــداول پرهيــز كنيــد.

فايــده جــدولها ايــن اســت كــه نتــايج را بــه طــور دقيــق و در يــك فــضاي كــم و بــه طــور خلاصــه ارائــه مــيدهنــد بــه طــوري كــه بــه آســاني بــا نتــايج آمــاري مطابقــت داده مــيشــود . بــه هــر حــال هــدف از ارائــه جــداول و شــكلها ايــن اســت كــه خواننــده را جهــت نتــايج كمــك كنــد ، امــا اگــر بيــان نتــايج در چنــد جملــه در مــتن مطلــب را بــه خــوبي تفهــيم كنــد نيــازي بــه ارائــه جــدول و شــكل نمــيباشــد . در بخــش نتــايج بــراي بيــان ايــن نكتــه كــه چــرا فرضــيه هــا تأييــد شــده يــا نــشدهانــد نبايــد كوشــش صــورت گيــرد . بــه ســخن ديگــر در ايــن بخــش جــاي بحــث در بــاره يافتــههــا نيــست . بهتــر اســت موقــع ارســال مقالــه بــراي درج در مجــلات ، جــداول ، نمودارهــا و شــكلها را داخــل مــتن نگذاريــد بلكــه جــاي آنهــا را در مــتن مــشخص كرده و در صفحات جدا با ذكر شماره قرار دهيد .

بحث:

در ايــن قــسمت بايــد بــه ايــن ســؤالات پاســخ دهيــد : «نتــايج بــه دســت آمــده چــه معنــايي دارد ؟ نتــايج بــه دســت آمــده چــه كاربردهــايي دارد ؟» نگــارش بحــث دشــوارترين قــسمت مقالــه اســت و نيــاز بــه تفكــر دقيــق دارد . حجــم ايــن بخــش نبايــد بــيش از يــك ســوم كــل نوشــتار (مقدمــه + روشــها+ نتايج + بحث) باشد. ميتوان با رعايت نكتههاي زير به بحث كافي دست يافت :
خلاصه يافتههاي مهم در يك پاراگراف در ابتداي بحث آورده شود .

• نتايج با كارهاي قبلي مقايسه شود .
• كاربرد علمي و باليني يافتهها به بحث گذاشته شود .
• بحث مشكلات پيش آمده با روشهاي به كار رفته
• گذري به آنچه يافت نشده است .
• پيشنهاد كار بيشتر
• ارائه يك نتيجهگيري مختصر

بنــابر ايــن لازم اســت در قــسمت بحــث 1. شــباهتها و يــا تفاوتهــاي بــين نتــايج پــژوهش بــا پژوهـــشهاي قبلـــي روشـــن شـــود. 2.نقـــاط ضـــعف پـــژوهش بيـــان شـــود. 3.كمكهـــايي را كـــه
يافتــه هــاي پــژوهش بــه روشــن شــدن مــسأله و زمينــه دانــش آن كــردهانــد نيــز معلــوم شــود . بــه بيــان ديگــر ، بخــش «بحــث» كــل پژوهــشنامه را بــه هــم ربــط مــيدهــد . بايــد ارتبــاط واضــح بــين پــژوهش خــود و كارهــاي قبلــي كــه در ايــن زمينــه خــاص مربــوط بــه پــژوهش انجــام شــده و ســاير زمينــه‌هــا را مــورد بحــث قــرار داد و بــا اســتفاده از نتــايج حاصــل از پــژوهش بــه انجــام رســيده ، پيــشنهاداتي را ارائه كرد .
يافتــههــاي خــود را بــه يافتــههــاي حاصــل از پژوهــشهاي قبلــي مــرتبط كــرده و در صــورتي كــه ايــن يافتــههــا بــا يكــديگر همخــواني نــدارد علــت آن را ذكــر كــرده و بــالاخره مــشكلات و نقــاط ضــعف پــژوهش ، همــراه بــا پيــشنهادهايي بــراي پژوهــشگران كــه مــيخواهنــد در آينــده در زمينــه پــژوهشفوق كار كنند ، ذكر شود .
در قــسمت انتهــاي مقالــه مــيتــوان از همكــاران ، تكنــسينهــا ، منــشي و ســاير افــرادي كــه در تهيــه مقاله كمك كردهاند ، سپاسگزاري نمود .

فهرست منابع:

در بخــش منــابع يــا مراجــع ، فهرســت آثــار و اســنادي كــه در مــتن مقالــه بــه آنهــا اشــاره شده است ميآيد .

برگرفته از كتاب «علوم پزشكي و بهداشت» ، اثر ژيلا عابد سعيدي و صديقه اميرعلي اكبري